بیوفیدبک در واقع به جای درمان، نوعی آموزش محسوب می‌شود. این شیوه تکنیکی است که در آن افراد برای بهبود سلامت خود با استفاده از امواج به دست آمده از بدنشان آموزش می بینند. با آموزش و تمرین، بیوفیدبک می‌تواند به افراد برای توسعه مهارت‌های جدید نیز کمک کند.
در این روش برای دریافت سیگنال از بدن، به یک سری از حسگرهای الکتریکی وصل می‌شوید که این حسگرها اطلاعات را در مورد اعصاب و عضلات و فعالیت‌های بخش خود مختار بدن اندازگیری و پردازش می کنند و به صورت فیدبک صوتی یا تصویری به بیمار و پزشک معالج او نشان می دهند.
در این روش شما یاد می گیرید که چگونه تغییرات ظریف و ماهرانه‌ای در بدن خود، مثل آرام کردن بعضی ماهیچه‌ها را بتدریج انجام دهید تا به آنچه می‌خواهید برسید.
یکی از کاربردهای مهم و پر طرفدار بیوفیدبک، بازآموزی عضلانی است. برای این منظور دستگاه بیوفیدبک عضله (الکترومایوگرافی) سیگنال های الکتریکی را از عضلات دریافت و ثبت می‌کند.
سپس دستگاه این سیگنال‌ها را به شکلی که برای بیمار قابل درک باشد ترجمه می کند. مثلا ممکن است به صورت چشمک زدن نور یا لامپ، یا فعال شدن بوق هنگام افزایش انقباض باشد و یا اینکه ممکن است به صورت حرکت یا توقف یک فیلم، بازی یا موزیک باشد.
اگر بیمار انقباض عضلات خود را کاهش دهد، این تغییر توسط دستگاه دریافت می شود و سپس به کامپیوتر و نرم افزار ارسال می‌گردد.
در نتیجه بیمار مرتباً از وضعیت و حالت انقباض عضلات خود با خبر می شود و بازخود آن را در مانیتور، به صورت مثلا حرکت یک بازی کامپیوتری یا کوچک شدن صفحه یک فیلم مشاهده می کند.
بیمار برای اینکه بتواند به بازی ادامه دهد یا ادامه فیلم را مشاهده کند، باید بتواند انقباض عضلات خود را کاهش دهد. با کاهش فعالیت و انقباض عضلانی او می تواند ادامه فیلم، موزیک یا بازی را مشاهده کند.
این روش می‌تواند برای درد پشت، سردرد، اختلالات اضطرابی، باز توانی عضلات پس از آسیب‌ها و بی‌اختیاری‌ها. بازتوانی بعد از سکته مغزی و بهبود کودکان فلج مغزی و افراد دچار اسیب نخاعی و له شدگی نخاع استفاده شود.
دستگاه بیوفیدبک عضله
دستگاه بیوفیدبک عضله یا الکترومایوگرافی سطحی یا نوار عضله، نوعی از بیوفیدبک است که فعالیت الکتریکی عضلات را ثبت می کند.
در این نوع بیوفیدبک حسگرها بر روی سطح پوست در جایی که عضلات اسکلتی مورد نظر قرار دارند گذاشته می شود و از آن برای کنترل فعالیت‌هایی در بدن استفاده می شود که باعثانقباض عضلات می شوند.
از طریق ثبت فعالیت الکتریکی عضلات توسط دستگاه الکترومیوگرافی (EMG) و دادن بازخورد به فرد، او از تغییرات عضلات بدنش در طول زمان باخبر می شود و در جهت رفع مشکلات آن تلاش می کند.
در بیوفیدبک عضله سنسورهای روی سطح پوست سیگنال‌های الکتریکی را به دستگاه الکترومایوگرافی (ثبت سیگنال عضلات) منتقل می کنند و این دستگاه تنش‌های عضلانی را در آن ناحیه، با مشاهده فعالیت‌های الکتریکی تشخیص می‌دهد.
سپس سیگنال‌های ثبت شده، به وسیله دستگاه بیوفیدبک به شکلی که برای شخص قابل درک باشد به او نشان داده می‌شود. مثلا به شکل ویدئو، صوت، یا نور چشمک زن. با دریافت این فیدبک ها فرد کم کم یاد می گیرد، که چگونه انقباض عضلات را در سطح طبیعی نگه دارد.
به عنوان مثال وقتی عضلات در انقباض هستند نور چشمک می زند و وقتی عضلات ریلکس می شوند چشمک زدن متوقف می شود.
موارد استفاده از بیوفیدبک عضله معمولا زیاد هستند که به چند مورد آن در ادامه اشاره می کنیم:
۱- بیوفیدبک عضله و بهبود اختلال کف لگن
در سال ۱۹۸۴ بود که آرنولد کِگل از بیوفیدبک برای درمان بی اختیاری ادرار استفاده کرد. او که متخصص بیماری های زنان بود، از ابزارها و وسایل الکتریکی برای ارزیابی و ارائه روشی برای منقبض کردن ماهیچه های لگن استفاده کرد و تمرینات لگنی را به عنوان یک راه درمان بی‌اختیاری ادرار فشاری شرح داد.
اختلالات کف لگن مانند بی اختیاری ادرار، به علت عدم استراحت ماهیچه بوده و می‌تواند با روش فیزیوتراپی به نام بیوفیدبک عضله درمان شود. با به کارگیری بیوفیدبک پزشک می‌تواند کنترل عضلات کف لگن را بهبود بخشد.
ماهیچه‌های کف لگن به صورت عمقی قرار گرفته‌اند. با تقویت آنها فرد بهتر می‌تواند جریان ادرار را کنترل کند. تمرینات تقویت لگن، که به تمرینات کِگل معروف‌اند ورزش‌های ساده‌ای برای تقویت عضلات نزدیک به مجرای ادرار محسوب می‌شوند.
در بیوفیدبک عضله، تکنیک‌‌های متعددی برای بهبود عملکرد عضلات مورد استفاده قرار میگیرد. این نوع بیوفیدبک می‌تواند ماهیچه منقبض شده و یا به حالت استراحت رفته را تشخیص داده و یک فیدبک بصری ایجاد کند.
این فیدبک بصری به بیمار کمک می‌کند تا بفهمد کدام ماهیچه در حال حرکت است و بنابراین کنترل ماهیچه را با دقت بیشتری انجام دهد. سطح تاثیر بیوفیدبک برای این اختلال ۵ است.
تمرینات عضلات لگن، از ترکیب روش بیوفیدبک با تمرینات کگل می تواند برای موارد زیر مفید باشد:
- رفع مشکل بی اختیاری ادرار
- تقویت عضلات لگن پس از زایمان و احیا مجدد عضلات
- بهبود افتادگی شکم پس از زایمان
- کاهش درد (زایمان)، کاهش درد مقاربت جنسی و تقویت عضلات
- بالا بردن کیفیت زندگی زناشویی
۲- باز آموزی عضله بعد از عمل جراحی انتقال تاندون
گاهی یک سری از عضلات که حرکت خاصی را انجام می دهند، به علت فلج شدن بعضی اعصاب و عضلات تغذیه شده توسط آنها، آسیب و یا پارگی غیر قابل ترمیم عضله، مشکلات مادرزادی و … غیرفعال می شوند.
در این موارد جراح از تاندون ترانسفر برای برگرداندن حرکتی که از بین رفته استفاده می کند. به این ترتیب تاندون دیگری وظیفه تاندون آسیب دیده قبلی را به عهده میگیرد. در نتیجه برای اینکه این عضله مجدد نحوه کار خود را یاد بگیرد از بیوفیدبک استفاده می شود.
آشنایی با دستگاه بیوفیدبک عضله
۳- کاهش ترمور در بیماری‌های مغز و اعصاب مثل MS و پارکینسون
با استفاده از بیوفیدبک بیمار عضلاتی را که باعث لرزش و ترمور می شوند می شناسد و سعی می کند فعالیت آنها را کاهش دهد.
۴- ریلکسیشن عضلاتی که دچار اسپاسم شده‌اند
عضلاتی که فعالیت بیش از حد دارند، دچار اسپاسم و گرفتگی می شوند. با کمک بیوفیدبک عضله می توان میزان فعالیت لحظه ای عضلات را نشان می دهد. در این روش بیمار یاد می گیرد که چگونه این عضلات خود را آرام کند
۵- انقباض عضلات مهار شده
گاهی اوقات بعد از یک مدت طولانی که بخشی از بدن به علت گچ گرفتگی یا سکته و یا فلج مغزی، بی حرکت مانده، بعضی از عضلات مهار شده و ضعیف می شوند. با کمک بیوفیدبک بیمار یاد می گیرد که چگونه گروه عضلات هدف را منقبض و عضلات اطراف را آزاد کند.
۶- تقویت عضلات ضعیف
استفاده از بیوفیدبک با ایجاد فیدبک برای بیمار، کمترین انقباض عضله را هم به بیمار نشان می دهد و بیمار را به افزایش انقباض ترغیب می کند.
۷- بیوفیدبک عضله و درد مزمن
یکی از کاربردهای بیوفیدبک که پر طرفدار نیز بوده، استفاده از این شیوه در درمان دردهای مزمن است. در بعضی از مشکلات مزمن علت اصلی ضعف و یا مهار یک گروه عضلانی و افزایش فعالیت گروه دیگری از عضلات بجای آنها است. بیوفیدبک به شما کمک می کند که متوجه شوید کدام ماهیچه ها سفت و منقبض هستند.
مثلا در کمردرد در اکثر مواقع علت ایجاد درد ضعف عضلات مولتیفیدوس کمری و عضله عرضی شکم است. با استفاده از بیوفیدبک بیمار یاد میگیرد که چگونه این عضلات را منقبض کند و درد خود را کاهش دهد.
بیوفیدبک عضله می تواند برای تمام سنین از کودکان گرفته تا افراد سالخورده، برای تسکین درد مفید باشد. از بیوفیدبک در درمان مشکلاتی مانند کمر درد، دردهای شکمی، اختلال مفصل گیجگاهی فکی، فیبرومیالژیا و… می توان استفاده کرد.
۸- گیرافتادگی و بی ثباتی شانه
۹- اختلال مفصل گیجگاهی
۱۰- بازآموزی الگوی صحیح حرکت بعد از آسیب در ورزشکاران
۱۱- کمک به بازگشت حرکت در بیماران قطع نخاع، سکته مغزی، ضربه مغزی و …
